Na schematach elektrycznych zaraz przy symbolach możemy spotkać najprzeróżniejsze kody literowe i numeryczne. Rozszyfrowanie ich jest kluczowe do sprawnego poruszania się po dokumentacji elektrycznej. Weźmy dla przykładu symbol czujnika zbliżeniowego. Jego oznaczenie alfanumeryczne może przybrać różne formy:
To nie są przypadkowe litery i liczby. Ich rodzaj i kolejność zależy od dwóch połączonych ze sobą wątków i zależą od:
- Systemu referencyjnemu jakim kierował się projektant.
- Kodu literowego określającego rodzaj urządzenia (lub grupę urządzeń).
System referencyjny na schemacie elektrycznym.
System referencyjny na schemacie elektrycznym stanowi podstawę dla jednoznacznej identyfikacji i lokalizacji komponentów w instalacji. Jest to zestaw zasad i konwencji używanych do oznaczania i klasyfikowania różnych elementów systemu, takich jak urządzenia, przewody, połączenia i funkcje. System ten pozwala na szybkie odnalezienie konkretnego elementu na schemacie oraz zrozumienie jego roli i sposobu działania w kontekście całego systemu.
W ramach systemu referencyjnego stosuje się oznaczenia literowe i cyfrowe. Oznaczenia literowe, zgodnie z normami takimi jak IEC 81346-2, reprezentują funkcję lub typ urządzenia, np.:
- “Q” dla urządzeń przełączających,
- “M” dla silników,
- “P” dla urządzeń sygnalizacyjnych.
OK? Ale skąd masz wiedzieć, która litera w oznaczeniu reprezentuje funkcję urządzenia?
Dlaczego oznaczyłem tutaj jako przykład “B” – która oznaczna najczęściej czujniki.
A no odgadniesz to po tym, że będzie to zazwyczaj pierwsza litera po znaku myślnika “-“. Myślnik symbolizuje oznaczenie produktu na schemacie elektrycznym, czyli konkretnego urządzenia.
Kody literowe do oznaczania urządzeń znajdziesz na końcu tego artykułu – warto je poznać.
Rodzaje systemów oznaczeń na schematach
Efektywne wykorzystanie systemu referencyjnego na schemacie elektrycznym ułatwia nie tylko etap projektowania, ale również analizę i diagnostykę systemów. Dzięki jednoznacznym oznaczeniom, możliwe jest szybkie zidentyfikowanie źródła problemu, planowanie modyfikacji czy rozbudowy instalacji. To także kluczowe narzędzie przy tworzeniu dokumentacji technicznej, która musi być czytelna i zrozumiała dla szerokiego grona odbiorców.
Załóżmy, że na schemacie instalacji automatyki przemysłowej, “M1” może oznaczać pierwszy silnik w systemie transporterów, “Q3” – trzeci wyłącznik w obwodzie mocy, a “T2” – drugi transformator w systemie zasilania. Takie oznaczenia pozwalają na szybką orientację w schemacie, znalezienie odpowiedniej strony i efektywną komunikację między zespołem projektowym a technikami serwisowymi.
Ale to dopiero początek.
W zależności od systemu referencyjnego analogia oznaczeń może się różnić. Weźmy przykład z góry. W oznaczeniach znajduje się ukryta wskazówka do analizowania schematów elektrycznych, na której stronie znajduje się dany element lub odnośnik do niego:
Schematy rozbudowane – aspekty
Powyższe cztery przykłady stosuje się raczej na prostych schematach do kilkudziesięciu stron. W zakładach przemysłowych gdzie istnieje powiązanie pomiędzy obszarami maszyn, jest dużo zależności. Projektant w celu poprawy czytelności schematu jest zmuszony do stosowania zaawansowanych systemów oznaczeń referencyjnych. Są przypadki, że trzeba przeanalizować 3 różne segregatory po 400 stron schematu i wszystko jest ze sobą spójne.
Jak się w tym odnaleźć?
Trzeba poznać system referencyjny bazujący na aspektach wg. normy IEC 81346-1. Weźmy przykład:
Zauważ, że jest tam już oznaczenie produktu -B109 (czujnika), więc wnioskujemy że może on znaleźć się na stronie 10 w kolumnie 9.
Sprawa ma się nieco inaczej niż z przykładu wyżej ponieważ w tej dokumentacji strony rosną np. od 1-30 po czym zaczynają się od nowa np. 1-15 potem 1-22.
Więc w której grupie mamy szukać tego czujnika? W pierwszej, drugiej, trzeciej, a może jeszcze gdzieś?
Możemy to odczytać analizując kolejne oznaczenia “grup” a raczej aspektów. Są one określone na schemacie w tabeli zazwyczaj w prawym dolnym rogu:
Zatem nasz przykład miałby się następująco:
Takie dokumentacje są podzielone według aspektów (grup), które norma IEC 81346-1 określa tak:
- = FUNKCJA – określa co dany element lub obszar realizuje (znak równości):
- Przykłady: obwody sterowania, zasilanie obwodów 24VDC, wejścia sterownika PLC, przyjęcie / Transport, obsługa silnika M1, owijanie palet
- + LOKALIZACJA – określa gdzie dany element się znajduje (znak plus)
- Przykłady: Linia produkcyjna A, depaletyzator, Rozdzielnia sterująca +E01, Szafka krosująca +KST1
- – PRODUKT – produkt, urządzenie, wyrób (znak minus)
- Przykłady: Silnik -M1, Sterownik PLC -KA1, Stycznik -K5, Listwa zaciskowa -XL7
Poniżej kolejny przykład z kursu czytania schematów elektrycznych, który symbolizuje kawałek procesu w zakładzie produkcyjnym. Część linii produkcyjnej odpowiedzialnej za przyjęcie towaru z magazynu, gdzie mogą być transportery, roboty, depaletyzator – to jeden segregator z dokumentacją. Druga część to produkcja i drugi segregator.
Znakiem równości określono funkcję procesu:
- =W01 – przyjęcie
- =V01 – produkcja
Idąc głębiej w pierwszej części linii mogą znaleźć się różne lokalizacje np.:
- +E01 – rozdzielnica
- +RTS01 – Depaletyzator
Idąc jeszcze głębiej w rozdzielnicy może znaleźć się wiele urządzeń np.:
- -KA1 – sterownik PLC
- -X12 – listwa zaciskowa
Możemy jeszcze głębiej (znak dwukropka) – na listwie zaciskowej może być wiele zacisków np.:
- :5
- :12
Czy da się to jeszcze bardziej pokomplikować?
Spokojnie da się, ale trzeba zmienić podejście. Ten system nie jest po to, aby życie utrudniać, ale je ułatwiać. Wiem po sobie, że na pierwszy rzut oka nie jest to intuicyjne i trzeba wielu godzin analiz na obiekcie ze schematem w ręku, aby to wszystko zrozumieć (znam też szybszy sposób, o tym za chwilę). Mam nadzieję jednak, że ten artykuł nieco Ci to wszystko ułatwi.
Zobacz jeszcze ten przykład:
Wspomniałem o wielu segregatorach, ale równie dobrze może być jeden segregator i zawierać w sobie wiele funkcji, lokalizacji itd.
Co jeszcze może Cię zaskoczyć?
- Projektant może użyć systemu inaczej i nadrzędną grupą nad funkcją = będzie lokalizacja +.
- Można spotkać podział tylko na lokaliację lub na funkcję, pomijając jeden z nich.
- Można spotkać podwójne zagłębienie np. lokalizacji wtedy mamy dwa plusy ++
- Jeden produkt np. stycznik, czujnik, moduł może być narysowany na wielu stronach a np. sterownik PLC może być narysowany na kilkudziesięciu stronach.
- Projektant może mieć własny system referencyjny, albo pomieszać kilka systemów naraz.
- Nie tylko urządzenia oznacza się systemem referencyjnym, ale także odnośniki między stronami, wejścia IO, czy nawet kable i przewody.
- I wiele więcej!
Jak się w tym połapać?
Jak widzisz te oznaczenia mogą być bardzo elastyczne i od projektanta zależy jak zrozumie normy, oprogramowanie do rysowania schematów elektrycznych, nawyki swoich nauczycieli itd. Wynikiem tego jest kolejna dokumentacja elektryczna.
Normy to jedno, rzeczywistość i stan zastany przy szafie sterowniczej to drugie. W praktyce niemal każda dokumentacja jest inna!
Jak możesz się przygotować, aby umieć analizować każdy schemat elektryczny? Widzę 3 opcje:
- Praktykować na dużym zakładzie gdzie jest wiele różnych dokumentacji – poznasz różne systemy i po kilku latach będziesz już intuicyjnie odczytywał kolejne schematy. Dodatkowo zapoznaj się z normą IEC 81346-1 (ale uzbrój się w cierpliwość). Szukaj też artykułów takich jak ten i sklejaj wątki.
- Znajdź eksperta, z którym pójdziesz do maszyn i obiektów automatyki i wypytuj go o różne warianty schematów.
- Zapisz się na kurs online w którym znajdziesz połączenie punktu 1 i 2 oraz w domowym zaciszu będziesz mógł być jednocześnie być przy szafie sterowniczej i maszynach ze schematem w ręku!
Że jak?
A no tak. W tym kursie udostępniamy wirtualną aplikację, którą uruchomisz na swoim komputerze a schemat elektryczny będziesz mógł ściągnąć w PDF. A nie czekaj! Będziesz mógł ściągnąć aż 6 różnych schematów z różnymi systemami oznaczeń referencyjnych! Osobiście przeanalizowałem setki różnych dokumentacji w swojej pracy automatyka i całą wiedzę umieściłem na 80 lekcjach video. Możesz mieć do tego dostęp!
>> Tutaj darmowa wersja tego kursu – przetestuj wszystko zanim zapiszesz się na pełną wersję!
Spis oznaczeń literowych na schematach elektrycznych
Kody literowewg IEC 81346-2 to system klasyfikacji służący do identyfikowania elementów w instalacjach i systemach. Każdy kod literowy reprezentuje określony typ funkcji lub urządzenia, np. “Q” oznacza urządzenie przełączające, “M” silnik, co ułatwia interpretację i analizę schematów.
Kody literowe według IEC 750, dawnej normy, to system oznaczania elementów w schematach elektrycznych, który pomaga w ich identyfikacji i interpretacji. Każdy kod literowy reprezentuje określony typ komponentu lub funkcji, na przykład “K” oznacza przekaźnik, “F” to bezpiecznik, a “M” to silnik. Choć norma ta została zastąpiona nowszymi standardami, takimi jak IEC 81346, wciąż jest używana w niektórych kontekstach.
Czytanie Schematów Elektrycznych w Wirtualnej Rzeczywistości
>>DOŁĄCZ DO DARMOWEJ WERSJI KURSU <<
